De Schelde ontspringt in de gemeente Gouy in Noord-Frankrijk, stroomt grotendeels door België en mondt in Nederland uit in de Noordzee.
Het stroomgebied is in drie trajecten ingedeeld. De Bovenschelde loopt vanaf de bron tot Gent, waar ze samenvloeit met de Leie.
Het deel tussen Gent en Antwerpen heet Zeeschelde en het laatste traject Westerschelde.
Deze 113 km lange stroom loopt vanaf de Belgisch-Nederlandse grens via Terneuzen, Breskens en Vlissingen tot de monding.
Van Franse bron tot monding in Noordzee
Op een zonnige voorjaarsochtend staan we in een rustiek bosgebied in het Noord-Franse dorp Gouy aan de bron van de Schelde.
Rond de plaats waar het water omhoog borrelt, metselden Vlaamse monniken in de dertiende eeuw een nis.
Latijnse tekst
De oorspronkelijke en nauwelijks nog te lezen Latijnse tekst op één van de muren is in het Frans en Nederlands vertaald op koperen platen. Deze zijn in 1985 samen met het beeldje De Dolfijn en enkele rustbanken geschonken door de gemeente Antwerpen.
Nauwe banden
Al sinds 1919 heeft deze stad nauwe banden met Gouy. In dat jaar werd met een bedrag van 200.000 Belgische francs bijgedragen in de herstelkosten van gebouwen die in de Eerste Wereldoorlog in het dorp werden vernield.
In die dagen werd door Antwerpenaren ook voedsel uitgedeeld aan de getroffen dorpelingen van Gouy.
REVIVAT SCALDIS
Schelde, kristalheldere bron
Gezegend in uw bestemming
Opborrelend uit een heilige grond
Bevloeit en verrijkt gij edele Nederlanden
En kussende vele en beroemde steden
Treedt gij met grootse tred
In het rijk der waternimfen
De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal domineert Tournai.
Het bouwwerk uit de twaalfde eeuw heeft vijf klokketorens en ondergaat een ingrijpende restauratie.
De eerste werkzaamheden begonnen in 2008 en duren nog tot minstens 2025.
Bij de Dienst voor Toerisme in Tournai kan een 3D-documentaire over de geschiedenis van de kathedraal worden bekeken.
Pont des Trous
In Tournai trekken we veel tijd uit voor het bekijken van de Pont des Trous, een in de dertiende eeuw opgetrokken brug over de Schelde.
In die periode beleefde de stad een grote welvaart en groeide de bevolking explosief.
Vestingmuur
Doordat dit ook meer onveiligheid met zich meeracht, werd in 1281 een vestingmuur over de rivier gebouwd.
Na de oorlog werden de torens 2,4 meter hoger en de bogen vernieuwd. De middelste boog werd ook breder gemaakt zodat de binnenscheepvaart gemakkelijker kan passeren.
Oudenaarde staat te boek als de Parel van de Vlaamse Ardennen. De Schelde stroomt nabij het centrum langs deze 30 km onder Gent gelegen stad.
Op de rechteroever ligt de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Pamele (foto rechtsboven), gebouwd tussen 1234 en 1300.
Scheldegotiek
Het bouwwerk is een mooi voorbeeld van de Scheldegotiek.
Doordat de Schelde op slechts enkele meters van de kerk stroomt, heeft de stabiliteit van het gebouw te lijden onder de drassige grond. Vooral aan de binnenzijde is de verzakking zichtbaar. Monumentenzorg voert regelmatig controles en herstelwerkzaamheden uit.
Beeldenstorm
Het stadsbeeld van Oudenaarde wordt gedomineerd door de Sint-Walburgakerk. (foto linksboven) Het oorspronkelijke middeleeuwse interieur viel ten prooi aan de beeldenstorm in 1566, maar de kerk is nog steeds een bezoek waard door fraai beeldhouwwerk, schilderijen en wandtapijten.
Schelde vloeit in Gent weer samen met Leie
Sinds het najaar van 2018 staat de Schelde weer in verbinding met haar zijrivier de Leie.
In het stadscentrum van Gent is het gedempte deel van de Nederschelde, beter bekend als De Reep, weer opengegraven.
De samenvloeiing van de Nederschelde met de Leie werd in de jaren zestig gedempt. De stank van het water was niet langer te harden en de stad had bovendien dringend parkeerplaatsen nodig.
De herstelde plek markeert een historisch belangwekkende locatie. De naam Gent is afgeleid van het Keltische ganda en dat staat voor samenvloeiing of monding.
Van hieruit groeide Gent uit tot een invloedrijke middeleeuwse stad.
In de winter van 2018 is ook de Scaldissluis aan De Reep geopend.
Hierdoor kunnen kleine pleziervaartuigen het waterhoogteverschil tussen de Leie en de Nederschelde overbruggen en net als vroeger weer een historische rondvaart door Gent maken.
Ingeklemd tussen een klassiek dorpsplein en de Schelde ligt de Sint-Jan Onthoofdingkerk van Schellebelle.
Het in de vijftiende eeuw in gotische stijl opgetrokken gebouw werd in 1580 verwoest door een brand, maar in de 17e en 18e eeuw opnieuw opgetrokken.
In 1826 was een restauratie noodzakelijk doordat de grond achter de kerk regelmatig door de Schelde werd weggespoeld.
Schellebelle mooiste dorpsnaam
In 2005 werd Schellebelle verkozen tot mooiste dorpsnaam van Vlaanderen.
Er is nog altijd geen pasklare historische verklaring voor deze welluidende naam. Waar de één denkt aan de schel klinkende bel waarmee men de veerboot kon waarschuwen, zegt een andere theorie dat vanaf Franse schepen bij het passeren van het dorp bewonderend ‘quelle belle’ werd uitgeroepen.
Kaailopers van Temse
Kaailopers werden ze genoemd. Stoere, bonkige kerels die de schepen in de Schelde in Temse laadden en losten aan het eind van de negentiende en begin van de twintigste eeuw.
Kleurrijke figuren
Het waren kleurrijke figuren die een eigen plaats innamen in de gemeentelijke folklore.
Op een plaquette bij een kunstwerk van beeldhouwer Valeer Peirsman staan de bijnamen van het viertal: Den Bruine, De Mekker, De Kaailoper en De schele Wringer.
In de twaalfde eeuw werd in Rupelmonde een waterburcht opgetrokken door de graven van Vlaanderen.
Oorlogsgeweld verwoestte de burcht in 1678. De laatste restanten van de ruïne werden in 1817 opgeruimd, met uitzondering van de Graventoren.
Museum
Sinds 1955 zetelt hierin het Schelde- en Mercatormuseum.
Vanaf het dakterras hebben bezoekers een weids uitzicht over de Schelde en de monding van de Rupel.
Antwerpen wereldhaven dankzij Schelde
De stad Antwerpen kent door de Schelde een lange en bewogen geschiedenis.
Al sinds de middeleeuwen vinden schepen met lading en passagiers hun weg over de rivier.
Vooral de laatste vijf eeuwen heeft Antwerpen zich ontwikkeld tot een belangrijke wereldhaven.
Oudste gebouw langs Scheldekade
Het Steen is het oudste gebouw van Antwerpen. Tot 1823 was het in gebruik als gevangenis. Nadat het gebouw dienst had gedaan als woning, houtzagerij en visopslagplaats, opende het in 1862 zijn deuren als Museum van Oudheden. Van 1952 tot 2008 fungeerde het Steen als Nationaal Scheepvaartmuseum.
De ansichtkaart toont de situatie van vóór de Eerste Wereldoorlog. Op de voorgrond de Scheldekade met passagiersschepen.
Betere bescherming door mobiele waterkering
Een mobiele waterkering moet de stad Antwerpen beter gaan beschermen tegen overstromingen van de Schelde.
De kering wordt over een lengte van 842 meter op de Scheldekaaien ingebouwd in ondergrondse betonbassins. Hierdoor blijft het zicht op de rivier vanuit het stadscentrum bewaard.
Automatisch en handmatig
Bij extreem hoogwater kan de kering zowel handmatig als automatisch worden gesloten.
Over de volledige lengte zal alleen een 30 cm breed deksel zien zijn, met om de 12 meter een slanke kolom als tussensteunpunt.
Vijftien jaar
Het project is onderdeel van het Sigmaplan waarbij Vlaanderen een betere bescherming moet krijgen tegen overstromingen van de Schelde en haar zijrivieren. De werkzaamheden beginnen in 2024 en zullen in fasen worden uitgevoerd over een periode van 15 jaar.
© Palmbout Urban Landscapes–Tractebel
Culinair genieten
Een groot aantal bars en restaurants vormt een belangrijke trekpleister in de levendige Antwerpse binnenstad.
Behalve culinair genieten zijn ook de wandeltochten onder leiding van een gids door het historische deel populair.
Het centrum wordt gedomineerd door de Onze-Lieve-Vrouwe-Kathedraal uit de veertiende eeuw. Behalve het indrukwekkende exterieur is ook de binnenkant de moeite van het bekijken waard, onder andere door de beelden en fresco’s en werken van Rubens.
In 1929 werd Antwerpen definitief een distributiecentrum van wereldfaam.
Uitbreiding vanaf 1956
Met de aanleg van industriële complexen en de Kanaaldokken realiseerde de haven vanaf 1956 een grote uitbreiding in noordelijke richting.
Grotere sluizen
Vlakbij de Nederlandse grens verrees de Zandvlietsluis, die daarmee toen het grootste sluizencomplex ter wereld werd. Om ook de steeds grotere containerschepen naar de dokken te laten varen, werd in 1989 de nóg omvangrijkere Berendrechtsluis geopend.
Het Deurganckdok is met ruim 5 kilometer kaaimuren het grootste getijdendok ter wereld. Het staat in rechtstreekse verbinding met de Schelde, waardoor schepen veel sneller in- en uit kunnen varen.
Lillo was ooit een dorp langs de Schelde ten noorden van Antwerpen. De gemeente viel halverwege de jaren vijftig van de vorige eeuw ten prooi aan de uitbreidingsplannen van de haven.
Oud-Lillo verdween onder een vier meter dikke laag opgespoten zand, waarop olie-opslagtanks verrezen. Lillo-Fort bleef als kleine woonkern over.
De gemeente Doel op de linkeroever van de Schelde is al jarenlang de inzet van een bizarre strijd.
Het rivierverhaal Spookdorp aan de Schelde
Oorspronkelijk splitste de Schelde zich na Antwerpen in Westerschelde en Oosterschelde. Ooit was de Oosterschelde de voornaamste tak, maar de verbinding hiermee werd verbroken door de bouw van twee dammen ten behoeve van de spoorlijn Vlissingen-Roosendaal.
Schelde-Rijnkanaal
Door de aanleg van het Schelde-Rijnkanaal in 1975 kreeg Antwerpen weer een snelle vaarverbinding met Rotterdam.
Het kanaal begint in de haven van Antwerpen, vormt op Nederlands grondgebied grotendeels de grens tussen Zeeland en Noord-Brabant en mondt uit in het Volkerak
Westerschelde als lastige laatste schakel
De Westerschelde is de laatste schakel van de rivier de Schelde voordat deze bij Vlissingen uitmondt in de Noordzee. Het estuarium is 113 km lang, de breedte varieert van 2 tot 8 km.
Sterke stromingen
Door de krachtige eb- en vloedwerking wordt onafgebroken gewerkt aan het onderhoud van de vaargeul. Sterke stromingen en zandplaten maken het varen over de Westerschelde tot een lastige onderneming.
Baggeren
Om de steeds grotere schepen een veilige vaarroute te garanderen, worden de ondiepe gedeelten voortdurend tot bijna 16 meter uitgebaggerd.
Doordat de vaargeul van het Nauw van Bath hier dicht bij de oever ligt, zijn de schepen van zeer nabij te volgen
In Vlissingen – direct gelegen aan de noordelijke monding van de Schelde – is het Loodswezen verantwoordelijk voor het veilig en vlot afhandelen van het scheepvaartverkeer op de rivier.
Grote zeeschepen zijn verplicht om tijdens de reis over de Westerschelde een loods aan boord te nemen. De Vlissingse loodsen opereren vanuit een eigen haven.
Michiel de Ruyter grootste admiraal van zijn tijd
Michiel de Ruyter is onverbrekelijk verbonden aan zijn geboortestad Vlissingen. Hij wordt beschouwd als de grootste admiraal van zijn tijd.
De Ruyter won talrijke belangrijke zeeslagen en sneuvelde uiteindelijk in 1676 tijdens een confrontatie met de Franse vloot bij Sicilië.
Zijn standbeeld in Vlissingen werd in 1841 op het De Ruyterplein onthuld door Koning Willem II. In 1884 verhuisde het beeld naar de huidige locatie op het Keizersbolwerk.
Twee kanonnen
In 1905 zijn naast het kunstwerk twee bij Sicilië opgeviste kanonnen geplaatst. Na een ingrijpende restauratie werd het standbeeld in de zomer van 2011 opnieuw onthuld.
De meeuwen tonen weinig respect voor de admiraal…
