De Rijn vormt een onuitputtelijke inspiratiebron voor schrijvers. Tussen de talloze boeken die aan deze rivier worden gewijd, springt er af en toe eentje riant bovenuit. Zoals De Rijn. Biografie van een rivier.
In deze bij Querido verschenen vertaling van het werk van de Duitse auteur Hans Jürgen Balmes wordt de rivier vanuit verrassend veel verschillende invalshoeken beschouwd.
RECENSIE: DICK VERSTEEG
De auteur duikt diep in de ontstaansgeschiedenis van de Rijn. Een al bij voorbaat gewaagde onderneming omdat in dit geval sprake is van een bijzonder complex verhaal, waarin alles indruist tegen de simpele bron-tot-monding-logica.
In het midden
De geboorte van de Rijn voltrok zich miljoenen jaren geleden immers niet zoals je zou verwachten in de Zwitserse Alpen, maar in het midden van de huidige loop door Duitsland.
Vermenging
Door een breuk in de aardkorst ontstond hier een dal van waaruit het water in zuidelijke richting stroomde en zich uiteindelijk zou vermengen met de bronrivieren van de Alpenrijn in Zwitserland.
Dat gebeurde pas 10.000 jaar geleden tijdens de laatste ijstijd, toen ook de Bodensee werd gevormd.
Ook andere monding
Aan de monding van de Rijn kleeft een al even complex verhaal.
Dit jongste deel van de rivier ontwikkelde zich pas 5.000 jaar geleden, nadat de Noordzee was ontstaan.
Deze geologische puzzel is door Balmes op heldere wijze in elkaar gezet.
Menselijk ingrijpen
Zoals veel rivieren is ook de Rijn van bron tot monding getekend door menselijk ingrijpen.
De fragmenten waarin de auteur de vervuiling beschrijft, zijn hartverscheurend.
Ongekend drama
Tot 1880 werden in de rivier recordvangsten van de zalm genoteerd, maar daarna voltrok zich door de komst van chemische fabrieken een ongekend drama.
In de eerste helft van de twintigste eeuw kwam er een eind aan de stroom trekvissen en daarmee ook het doodvonnis voor de beroepsvisserij.
Genadeklap
Nadat in 1969 de lozing van insecticide door chemisch fabrikant Hoecht voor de verdeling van meikevers zorgde volgde in 1986 de genadeklap. Tijdens een brand bij chemiegigant Sandoz in Bazel stroomde bluswater met twintig ton pure gif in de rivier, die vervolgens tot aan Rotterdam ernstig vervuild raakte.
Laatste loods
In het boek zijn ook beschrijvingen van enkele bijzondere ontmoetingen van de auteur opgenomen.
Zo spreekt hij in het Duitse Sankt Goar met de laatste loods die schepen begeleidde door het in deze omgeving verraderlijke tracé van de Rijn. Kort na de passage van de beruchte Loreley liggen ondieptes, tegenstromingen, zandbanken en een wirwar van geulen op de loer.
De verhalen van de loods geven een indringend beeld van de gevaren die schippers hier omringden voordat de schepen werden uitgerust met geavanceerde navigatie-apparatuur. Ooit werden zelfs vrouwen en kinderen uit voorzorg van boord gehaald.
Beeldend
De in beeldend taalgebruik verpakte persoonlijke reiservaringen en de heldere uitleg van historische feiten hebben geleid tot een buitengewoon en van begin tot eind lezenswaardig document.
De intensiteit waarmee het verhaal wordt uitgedragen maakt dit boek tot een veelzijdig buitenbeentje in dit genre.
De Rijn. Biografie van een rivier – Auteur: Hans Jürgen Balmes – Oorspronkelijke titel: De Rhein. Biographie eines Flusses ©2021 – Nederlandse vertaling: Elbert Besaris ©2023 – Uitgeverij: Querido – ISBN 978 90 214 5976 9