Nera roept herinneringen op aan Romeinse tijd
Als zijrivier van de Tiber doorsnijdt de Nera in Centraal-Italië de regio’s Marche, Umbria en Lazio.
Na de bron in het Parco Monte Sibellini zwelt de rivier snel aan door de toevoer van talloze beken en is doorgaans ook tijdens de zomermaanden goedgevuld.
Velina
Veruit de grootste waterinjectie ontvangt de Nera bij het dorpje Marmore. Hier stort de complete rivier de Velino via een spectaculaire waterval van 165 meter in de Nera.
Aan deze door mensenhanden aangelegde én bediende Cascata delle Marmore is een rijke Romeinse geschiedenis verbonden.
Ponte d’Augusta
Dat is verder stroomafwaarts eveneens het geval op de locatie waar zich de restanten van de Ponte d’Augusta bevinden.
Circa 116 kilometer na de bron mondt de Nera bij het stadje Orte uit in de Tiber.
Cascata delle Marmore: spectaculair mensenwerk
Oog in oog met het op volle kracht werkende hoogste deel van de Cascata delle Marmore is het nauwelijks te bevatten dat we hier getuige zijn van een in de oudheid bedachte waterbouwkundige constructie die door mensenhanden wordt bediend.
Sirene
Het geluid van een sirene heeft de overgang van gezapig vallend water naar een aanzwellende stortvloed nadrukkelijk aangekondigd.
De meeste bezoekers van de Belvedere Superiore – het hoogste punt waar de waterval kan worden bekeken – slaan het tafereel met overwegend open mond gade.
Aan en uit
De wetenschap dat de waterval is ‘aangezet’ en straks ook weer door menselijk ingrijpen tot bedaren wordt gebracht, geeft deze belevenis een extra dimensie.
De oorsprong van dit fenomeen ligt in de derde eeuw voor Christus, toen de Romeinse bevolking in deze regio regelmatig werd geteisterd door overstromingen van de Velino.
Bovendien veroorzaakte het stilstaande water in de moerassen rond het stadje Rieti malaria en gele koorts.
Omleiding
Door de aanleg van een aquaduct dat de Velino omleidde naar een helling op de Monte Marmore, ontstond een waterval die net als vandaag de dag eindigt in de rivier de Nera.
Het overstromingsgevaar van de Velino was daarmee weliswaar bezworen, maar vervolgens werd de Nera op haar beurt door de extra watertoevoer met datzelfde euvel geconfronteerd.
Verval in drie fasen
Pas in 1787 zou dit probleem afdoende worden opgelost door een ingreep in het verval van de waterval.
Vanaf de Belvedere Inferiore, het laagste uitkijkpunt, is duidelijk te zien hoe het water van de Velino nu in drie fasen omlaag valt.
Door de toevoer van de waterval én de instroom van de zijrivier de Serra ontwikkelt de Nera in het laatste deel van de benedenloop een stroomsnelheid van bijna 110 kubieke meter per seconde.
Dit heeft één van de grootste waterkrachtsystemen van Italië opgeleverd. Tot het eind van de 20ste eeuw profiteerde de staalfabriek in de stad Terni daarvan het meest.
Ponte d’Augusta majestueus meesterwerk
De belangrijkste historische bezienswaardigheid langs de Nera is de ruïne van de Ponte d’Augusta.
Dit in het jaar 27 voor Christus door de Romeinen opgetrokken imposante bouwwerk overspande de diepe rivierkloof bij de stad Narni en was onderdeel van de handelsroute Via Flaminia tussen Rome en Rimini aan de Adriatische kust.
De van origine acht meter brede en 130 meter lange Ponte d’Augusta rustte op vier royale bogen en verrees dertig tot veertig meter boven de rivier.
Helling
De door het hoogteverschil tussen beide oevers geconstrueerde helling gaf de brug een extra dynamiek.
In klassieke bronnen wordt dit majestueuze meesterwerk vooral geroemd om de gedurfde constructie.
Als voornaamste bouwmateriaal voor de brug werden enorme blokken travertijn gebruikt. Door de eeuwen heen was dit gesteente onderhevig aan corrosie en leidde in de achtste eeuw tot de eerste ineenstorting.
Ook de herbouwde brug was geen lang leven beschoren. Een aardbeving in 847 eiste opnieuw een verwoestende tol.
Ponto Rotto
Tijdens een grote overstroming van de Nera in 1053 stortte een groot deel van de herstelde brug in. Het bouwwerk is daarna niet meer hersteld en leefde voort als Ponto Rotto, kapotte brug.
Tegenwoordig resteren alleen nog een grote boog op de rechteroever en enkele brugdelen die na de verschillende instortingen in de rivierbedding zijn gevallen.
De locatie van de brug is in de achttiende en negentiende eeuw opgenomen in de routes van de Grand Tour, een lange reis door continentaal Europa die graag werd ondernomen door rijke aristocraten.
Kunstenaars
Ook kunstenaars raakten geïnspireerd door het inmiddels beschermde monument. Een in 1826 door Jean Baptist Corot gemaakt schilderij is te bewonderen in het Parijse Louvre en in een kunstgalerie in Rome hangt een aquarel die Abraham Ducros in het begin van de 19de eeuw maakte (afbeelding hierboven).
De locatie fungeert tegenwoordig ook als uitvalsbasis van een bekende voet- en fietsroute in Midden-Italië.
Piano Grande levert linzen van topkwaliteit
De Piano Grande, de door bergen omzoomde hoogvlakte in Umbria, zuidelijk van het stroomgebied van de Nera, is de geboortegrond van de door culinaire liefhebbers bejubelde Castelluccio-linzen.
De naam van deze peulvrucht verwijst naar het middeleeuwse bergdorpje in dit verder geheel onbewoonde landschap.
Natuurspektakel
Castelluccio di Norcia trekt vooral veel bezoekers in het gevorderde voorjaar, als de vlakte uitbundig in bloei staat en de ruim 2.000 hectaren waarop de linzen worden verbouwd een veelkleurig natuurspektakel oplevert.
De linzen worden gezaaid zodra de sneeuw is verdwenen en tot de oogst in het najaar mag de natuur hier zonder gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen ongeremd haar gang gaan.
De linzen uit Castelluccio onderscheiden zich van andere soorten door hun resistentie tegen droogte in de lange koude winters in dit gebied.
Kalkrijke bodem
De Piano Grande was in de prehistorie een groot bergmeer. Na het opdrogen resteerde een kalksteenrijke bodem die bijdraagt aan de groei van de linzenplant.
Ongeweekt
Waar de meeste verse linzen moeten worden geweekt voor de bereiding kan deze peulvrucht door het dunne en zachte schilletje direct worden gekookt.
Regio rond Nera herstelt traag na aardbeving
In het stroomgebied van de Nera voltrokken zich in 2016 enkele zware aardbevingen. Een bezoek aan deze regio in het najaar van 2024 leert dat wonden van deze natuurramp nog altijd niet volledig zijn geheeld.
Acht jaar na dato wordt in de stad Norcia nog volop gewerkt aan de restauratie van gebouwen, waaronder de basiliek.
Ook Castelluccio di Norcia, het bergdorpje in het centrum van de linzenteelt op de Piano Grande, herstelt tergend langzaam.
