Enige puur Nederlandse rivier
De Eem is de enige Nederlandse rivier met bron en monding binnen onze landsgrenzen.
Tijdens het ruim 18 km lange traject stroomt de rivier door Amersfoort, Soest, Baarn, Bunschoten-Spakenburg en mondt nabij Eemnes uit in het Eemmeer.
Bron onduidelijk
De Eem heeft geen duidelijk aanwijsbare bron.
Vanuit een omvangrijk achterland, waaronder de Veluwe, wordt de rivier gevoed door talloze sloten en beken.
De bekendste daarvan is de Heiligenberger Beek, die uitkomt bij de Koppelpoort in het centrum van Amersfoort. Dit is het officiële begin van de Eem.
Praamgracht
Hierna ontvangt de rivier nog water uit het Valleikanaal, dat in verbinding staat met beken die hun oorsprong hebben in Lunteren, Barneveld, Hoevelaken en Leusden.
De enige andere zijrivier van de Eem is de Praamgracht in Baarn. Overtollig water uit de Eempolders belandt via vijf gemalen in de rivier.
Veenmoeras
Over het ontstaan van de Eem doen verschillende theorieën de ronde. Rond 2.300 v. Chr. bevond zich op de plaats waar nu Eemland ligt, een groot veenmoeras.
Een onbeduidend stroompje zou hier zijn uitgegroeid tot een rivier.
Noordelijke Rijntak?
Een andere theorie wijst op de mogelijkheid dat de Eem misschien ooit is ontstaan als een noordelijke tak van de Rijn.
Huize Heiligenberg kent een rijke geschiedenis, die teruggaat tot het jaar 1000, toen het landgoed werd bewoond door monniken.
Tegenwoordig is in het pand een opleidingscentrum gevestigd.
Amersfoortse Koppelpoort het officiële begin
De Koppelpoort aan de noordwestzijde van het historische centrum van Amersfoort is het officiële begin van de Eem. Het monumentale bouwwerk dateert van 1425 en fungeert nog steeds als waterpoort. De smalle doorgang kan worden afgesloten bij hoog Eemwater en houdt ook de waterstand in de stadsgrachten op peil.
Economische functie
De Eem vervulde al eeuwen geleden een belangrijke economische functie voor Amersfoort. De stad telde ooit honderden bierbrouwerijen en de grondstoffen daarvoor werden via de rivier aangevoerd; het eindproduct werd ook weer via het water gedistribueerd.
Van industrie naar recreatie
Nabij de Koppelpoort lag vroeger een bedrijvige haven met uiteenlopende industrieën, zoals zagerijen, blekerijen, een kuiperij, een zeepfabriek en een graanhandel.
Dit gebied heeft meer en meer een recreatieve functie gekregen. Dat uit zich in de zomermaanden onder andere in veel pleziervaart. Ook het aantal horeca-accommodaties is flink uitgedijd.
De fietsbrug bij Gemaal Malesluis maakt deel uit van een nieuw aangelegde fietsroute tussen Soest en Hoogland.
De overspanning is zestig meter lang met een te openen gedeelte van 12 meter voor de scheepvaart.
De eind jaren zeventig van de vorige eeuw uitgevoerde bochtafsnijding bij de Grote Melm in Soest heeft een vogelrijk weide-eiland opgeleverd dat in beheer is bij Natuurmonumenten.
Gemaal Zeldert houdt een gebied van tienduizend hectare droog door het water via de Wijde Wetering in de Eem te pompen.
Een stormvloed verwoestte het gemaal in 1895.
Bij de overstroming ontstond een diepe ronde plas (wiel) die nog steeds goed zichtbaar is.
Het is een geliefde plek voor futen, aalscholvers, brand- en kolganzen en smienten.
Het kabelpontveer in Eemdijk zet jaarlijks zo’n 20.000 fietsers en 10.000 auto’s over de rivier.
Aan boord worden aardappelen, uien, frisdrank en een krant verkocht.
De kopers moeten wel snel handelen, want de overtocht duurt anderhalve minuut…
Op de Eemdijk langs het Eemmeer in Bunschoten-Spakenburg verwijst ’timmerman Dirk’ naar de palendijken zoals die hier in de zeventiende eeuw overal langs de toenmalige Zuiderzee werden opgetrokken.
Een stukje verderop is een exemplaar nagebouwd door het Waterschap Vallei en Veluwe.
